Η κρίση, οι διαμαρτυρίες και τα τσιπς

Ο 60χρονος επιστήμονας ταξιδεύει με το τρένο προς το Λονδίνο. Πριν επιβιβαστεί αγόρασε εφημερίδες κι ένα σακουλάκι τσιπς που βρίσκονται ακουμπισμένα στο τραπεζάκι εμπρός του. Ανοίγοντας τα τσιπς διαπιστώνει έκπληκτος ότι ο απέναντι άγνωστος νεαρός απλώνει και τρώει. Κάθε δική του μπουκιά ακολουθείται από μια μπουκιά του νεαρού. Και μάλιστα, θρασύτατα, στο τέλος ο νεαρός απλώνει το σακουλάκι με ύφος ειρωνικό και του προτείνει το τελευταίο τσιπ. Ο επιστήμονας μένει άναυδος. Μετά από λίγο, θυμωμένα κι επιδεικτικά, αρπάζει το νερό του κλέφτη συνταξιδιώτη και το πίνει. Όταν φτάνουν, ο νεαρός με ειρωνική ευγένεια τον βοηθάει με τη βαλίτσα του πριν φύγει. Λίγο αργότερα, ο 60χρονος ήρωας βρίσκει στην τσέπη του άθικτα τα τσιπς. Εκείνα που είχε ανοίξει δεν ήταν δικά του!

Η σκηνή από το Solar του Ίαν ΜακΓιούαν (Πατάκης, 2010) οδηγεί, μέσω της αναπάντεχης αντιστροφής, τον επιστήμονα και τον αναγνώστη σε μια άλλη θέαση της πραγματικότητας. Βλέπουν μέσα από τα μάτια εκείνου που έγινε κατά λάθος αντίπαλος. Γύρω από ένα σακουλάκι τσιπς συμπλέκονται θυμός και ειρωνεία. Το δίκαιο και το άδικο αλλάζουν θέσεις. Αποτέλεσμα η απώλεια στήριξης, η εξάτμιση κάθε βεβαιότητας.

Η Ελλάδα βιώνει μια τέτοια βίαιη συνειδητοποίηση. Τα τσιπς, που συζητάμε αν «μαζί τα φάγαμε», δεν ήταν καν δικά μας. Μια μιντιακή καταιγίδα διαρκώς μας το θυμίζει και μας πνίγει στις ενοχές. Ζούμε την καθήλωση στην κλίνη του Προκρούστη που μαζί με μισθούς και θέσεις εργασίας τεμαχίζει την εντός μας αίσθηση του πραγματικού. Ακρωτηριαζόμαστε γεμάτοι ενοχές.

Ο Στέλιος Ράμφος λέει ότι η Ελλάδα δεν κατέληξε ποτέ αν είναι με το φράκο ή τη φουστανέλα. Αν λειτουργεί δυτικότροπα, με βάση το άτομο, ή ανατολικά, με βάση το σόι. Έτσι πορεύτηκε με «φρακοφουστανέλα». Θα προσθέταμε ότι αυτό ίσχυε μέχρι τις μέρες της κρίσης. Γιατί η κρίση επιβάλλει μια βιαιότατη εξατομίκευση. Οι έλληνες περνούν με μια αδιανόητη πύκνωση του χρόνου από τη δική τους ιδιότυπη, ατομοκεντρική και κατ’ επίφαση, κοινωνική συνείδηση στην οδυνηρή επίγνωση της απόλυτης αδυναμίας του ενός/ καθενός. Ο κάθε μόνος έλληνας βρίσκεται γυμνός στη θύελλα χωρίς την πληθυντική ψευδαίσθηση. Τα σόγια υποχωρούν, τα κοινωνικά δίκτυα εξαχνώνονται, οι πελατειακοί δεσμοί δείχνουν τα φτηνά τους όρια.

Παράπλευρη συνέπεια είναι και ο φοβικός κοινωνικός αυτοματισμός που τροφοδοτείται από κυβερνητικές και δημοσιογραφικές πρακτικές. Ομάδες, κλάδοι και συντεχνίες αποδύονται σε πολυμέτωπο αγώνα εξόντωσης. Στην παραζάλη αυτή φύονται κάθε είδους ερωτοτροπίες με την εκτροπή. Ενδεικτικές οι «αυθόρμητες» διαμαρτυρίες έξω από σπίτια πολιτικών. Τα σύμβολα του αμφίβολης προέλευσης πλουτισμού, όπως η οικία Τσοχατζόπουλου, γίνονται εύκολη λεία της οργής. Η εκπεμπόμενη από τηλοψίας φασίζουσα λογική προτιμά να δείχνει το (πεσμένο) δέντρο γιατί η ίδια είναι μέρος του δάσους.

Σε πρόσφατη συζήτηση, συνδικαλιστής της ΕΘΕΛ έλεγε πως βρίσκει ακραία και εκβιαστική την απεργία πείνας των μεταναστών. Η παρατήρησή μου πως κάθε συλλογική διεκδίκηση ασκεί κοινωνική πίεση και ενέχει εξ ορισμού έναν εκβιασμό –το ήξερε δα ο ίδιος συμμετέχοντας στις απεργιακές κινητοποιήσεις του κλάδου του- δεν είχε αποτέλεσμα. Ήταν αδύνατο να δει το προφανές, πολλώ δε μάλλον να αντιληφθεί ότι η υποθήκευση του ίδιου του σώματος του απεργού είναι άλλης τάξης διάβημα. Αυτή η αποσπασματική θέαση, που επιτρέπει μόνο μια παραμορφωμένη εικόνα της πραγματικότητας μέσα από θραύσματα γυαλιού, ολοένα θα οξύνεται όσο θα οξύνεται η κρίση.