Αρκούσαν λοιπόν ελάχιστοι «εκρηκτικοί αυτόχειρες του μετρό» για να τεθούν σε αμφισβήτηση θεμελιακές αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Πρώτη διαφαινόμενη παράπλευρη απώλεια η ελευθερία της έκφρασης, δικαίωμα με τεράστια ουσιαστική αλλά και συμβολική σημασία, αφού ανάγει τον υπήκοο σε ελευθερόφρονα και επικοινωνούντα πολίτη. Σε περιόδους τρομολαγνείας, η ελευθερία της έκφρασης δοκιμάζεται. Το ζήσαμε και στη χώρα μας με την απαγόρευση δημοσίευσης προκηρύξεων τρομοκρατικών οργανώσεων και με το στιγματισμό ως «συνοδοιπόρων» όσων δημόσια υποστήριζαν πως η προσπάθεια εξάρθρωσης ομάδων ένοπλης βίας δε δικαιολογεί ρηγματώσεις στο νομικό οπλοστάσιο προστασίας του πολίτη.
Οι νέες αντιτρομοκρατικές νομοθεσίες, που μοιραία θα έχουν πανευρωπαϊκή ισχύ, κινούνται σε παρόμοια κατεύθυνση. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η δυνατότητα δίωξης κάποιου, πριν και ανεξάρτητα από τη διάπραξη εγκληματικής ενέργειας, αν διατύπωσε μια άποψη που μπορεί να εκληφθεί ως παρότρυνση σε τρομοκρατική πράξη. Ήδη, η Βρετανία απελαύνει όποιον θεωρείται πως πυροδοτεί θρησκευτικό φανατισμό. Σύμφωνα όμως με τον Ραούλ Βανεγκέμ, «η ελευθερία της έκφρασης είναι ανθρώπινη αξία, ακόμα και όταν επιτρέπει να λέγεται το απάνθρωπο. Οι μοχθηρές σκέψεις πεθαίνουν από το ίδιο τους το δηλητήριο. Αφήστε τες να εκφραστούν και θα καταδικαστούν από μόνες τους». Οι ευρωπαϊκές χώρες σύρονται δυστυχώς σε μια μανιχαϊστική λογική που κοντόφθαλμα θεωρεί πως ο εξοστρακισμός ενός εξτρεμιστή θα εξαλείψει τον ένοπλο εξτρεμισμό και παραγνωρίζει τον κίνδυνο ηρωοποίησης των φωνών του μίσους και της συνακόλουθης ταύτισης ολόκληρων κοινωνικών ομάδων με αυτές τις φωνές. Η τακτική αυτή είναι βέβαια πρόσκαιρα βολική γιατί απομακρύνει από την επίπονη αναζήτηση των αιτίων που γεννούν τη βία και των πολιτικών επιλογών που την τροφοδοτούν.
Δεν πρέπει εντούτοις να υπάρχει ένα όριο στην έκφραση, η υπέρβαση του οποίου συνιστά εγληματική πράξη; Ο φιλόσοφος του δικαίου Ρόναλντ Ντουόρκιν θέτει ένα τέτοιο όριο: «αντιτίθεμαι σε κάθε περιορισμό της ελευθερίας του λόγου, σε κάθε λογοκρισία ακόμα και απέναντι σε λόγια ρατσιστικά ή σεξιστικά. Μόνο μια εξαίρεση θα κάνω. Αν καταφθάνετε εν μέσω ενός οργισμένου πλήθους με ένα σκοινί στο χέρι και δείχνετε με το δάχτυλο έναν μαύρο φωνάζοντας «κρεμάστε τον», τότε αξίζει να διωχθείτε».
Το παράδειγμα του Ντουόρκιν μας βοηθάει να αντιληφθούμε πότε μόνο μπορεί η έκφραση άποψης να ποινικοποιηθεί, όταν δηλαδή ευθέως αποσκοπεί στη διάπραξη εγκλήματος και οδηγεί σε αυτό. Η υπέρμετρη διαστολή των όρων, έτσι ώστε να τιμωρείται και η απλή διατύπωση μιας «εμπρηστικής γνώμης» χωρίς επακόλουθη διάπραξη αδικήματος, η πλήρης αποσύνδεση δηλαδή της άποψης από την πράξη, οδηγούν στη δημιουργία εγκλημάτων γνώμης με συνέπειες που υπερβαίνουν τα όρια της σημερινής συγκυρίας.
Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ
αντίφωνο 